Het hart wordt niet dement
Paaskerk Baarn 20 oktober 2019
Overweging van ds Marleen Kool
Inleiding op de viering
Vandaag staan we stil bij hoe wij omgaan met de kwetsbaarheid van ons mensen.
Niet in algemene zin, maar de kwetsbaarheid van het geheugen, de hersenen,
als het niet meer lukt om helder te denken, als er een mist optrekt in je hoofd, als dementie je leven gaat bepalen. En vooral wat dat betekent voor wie daar mee te maken heeft: als je dierbare dat krijgt en je hem/ haar langzaam onomkeerbaar ziet veranderen...
Deze viering heb ik voorbereid met een groep mantelzorgers, samen met Arlyanne Kuipers Zij als ouderling pastoraat, maar ook vanuit haar professie als casemanager dementie.
We kwamen een avond bij elkaar, om ervaringen te delen, wat dat met je doet, als je naaste dit treft: je man, je moeder, je vrouw, je broer of zus: dan verandert er veel en ingrijpend. Je moet afscheid nemen van hoe iemand er was voor jou.
Het is een teer onderwerp, en het kan eenzaam maken, het leven met dementie, zowel voor wie het treft als de naaste.
Het vraagt geduld en aandacht...goede zorg, voor wie er mee te maken hebben of krijgen. Daarom wilden we ook hier in ons midden graag aandacht voor deze kwetsbaarheid... waar steeds meer mensen van dichtbij mee te maken krijgen.
‘Wanneer een mist herkenning laat vervagen spreek dan hoe liefde ons kan blijven dragen...’
Met dat lied sloten wij de avond af en hier vonden we ook inspiratie in voor deze viering.
Ik hoop dat we met elkaar een goede dienst mogen hebben.
Overweging
Er lagen een aantal voorwerpen op tafel. Die avond dat we bij elkaar zaten.
Als je dierbare dementie krijgt, dan raakt dat ook zeer aan de nabije naaste.
We vroegen aan wie er waren: welk voorwerp past daarbij, bij wat het voor jou betekent, dat je vader, je moeder, je partner, broer, dementie heeft?
Iemand pakte een gummetje: want zei ze ik heb het gevoel dat alle dierbare herinneringen worden uitgewist. En je vraagt je af, waar blijft het, al haar wijsheid, al haar ervaringen en gedachten? Een ander pakte bellenblaas: want, ik doe graag spelletjes van vroeger met mijn broer zei ze. Dat kan hij nog zo goed. Dan hebben we het op dat moment fijn.
Een derde pakte een zakdoek...want daar begon het mee: die was hij altijd kwijt....een ander pakte watten: dit is wat ik zie gebeuren: er komen watten in haar hoofd...het wordt mistig. Maar ze is ook zacht en het is fijn om bij haar te zijn.
Er lagen zonnebloemen, uitgebloeid, de zaden bewarend van de bloeitijd die er is geweest, ze raakten aan herinneringen: hoe graag je daar samen naar keek, of hoe veel iemand heeft gezaaid en gezorgd in de tuin.
Er lag een gebroken bolster en een leeg doosje...het raakte aan het wegraken, de pijn van het afscheid moeten nemen van de ander zoals die altijd was... heimwee naar wie iemand voor je was en wie jij voor iemand kon zijn.
De mist die optrekt, de dagboeken die je ziet verdwijnen en niet meer terugkomen,
het geheugen dat zich langzaam oprolt...dat is aangrijpend om te zien.
Je neemt afscheid van iemand, die er nog is... Dat is een rouwproces.
En het vooruitzien naar de tijd die komt roept bij veel mensen angst op: wat zal je te wachten staan? Hoe ver gaat het vergeten? Hoe groot wordt de verwarring, de ontluistering?
We zochten naar een bijbelverhaal dat raakt aan deze ervaringen.
Mensen in de bijbel ze worden zo oud als Methusalem...Job sterft oud en der dagen zat....Abraham en Sarah komen op hoge leeftijd in de bloei van hun leven, er zijn er die bezeten raken, in de ban van boze geesten... maar van dementie, verlies van geheugen, daar lezen we niet van...
We bleven haken bij het verhaal van de vrienden van Jezus die gaan varen. Een verhaal vol beelden en betekenislagen... waar we aanknopingspunten in vonden... Want je hoeft geen visser in een boot te zijn om te weten hoe het voelt om af te drijven...
Het is een angst voor wie de eerste tekenen van dementie in zichzelf herkent, dat je jezelf verliest, jezelf vergeet...dat je uiteindelijk nergens meer controle over hebt... dat je door het water zakt...Een angst ook die je voelt als naaste van...
Water, de zee, golven, de wind, het zijn in de voorstellingswereld van Israël beelden voor de krachten en machten die het leven bedreigen. Wat nu als de golven te hoog worden?
In het donker van de nacht, komt Jezus over het water naar hen toe vertelt Mattheus.
En zijn vrienden herkennen hem niet. Het moet voor hen gevoeld hebben als voor mensen met dementie: dat je de mensen die je vertrouwt, niet meer herkent. Dat je je omgeving niet meer herkent, onveilig voelt in waar je bent. Dat je niet meer weet waar je bent wie de mensen om je heen zijn. Dat voelt en is onveilig...
Petrus vraagt in wanhoop: bent u het Heer? Hij herkent hem niet...met wie hij op weg was gegaan en zo vertrouwd was geworden.
Dit beeld raakt aan wat een man schrijft over zijn vrouw: ‘Weg glipt je leven, je drijft langzaam af, zakt als water bij eb terug in zee. Geen huwelijk, werk en kinderen meer, nee je ouders staan op het graf en zelf wordt je weer klein zoals kinderen zijn.
Ik ben met haar getrouwd, maar dat weet ik alleen...zij is terug naar een jeugd, waar ik geen deel aan had... zij weet het niet meer wie ik ben en wie wij voor elkaar zijn...
Daar raakt de verwarring van de vrienden van Jezus aan... Er is grote verwarring. Een spook! roepen ze uit.
‘Houd moed. Ik ben het’, zegt Jezus, en dan die bevrijdende woorden: ‘je hoeft niet bang te zijn...’
Als u het echt bent, zegt Petrus je hoort de twijfelt in zijn stem: zeg me dan dat ik over het water naar u toe moet komen...en Jezus zegt: Kom!
En dan stapt Petrus uit de boot, en stapt hij op het water....
Zolang hij zich richt op die stem...je hoeft niet bang te zijn, draagt het water hem.
Maar kijkt hij naar de wind, dan weet hij weer waar hij zo bang voor is, en zakt hij erdoorheen...
Dit bracht ons bij de vraag, hoe breng je de angst tot rust bij iemand die de grip op het leven aan het verliezen is? En ook, hoe je eigen angst? Je eigen verdriet,
Wat kan je dragen als iets onomkeerbaars als dementie je leven binnenkomt?
Hoe houd je dan moed?
Het is voor ieder anders, en elke situatie is anders....
ieder zoekt op een bepaalde manier een eigen weg over het water...
dat geldt zowel voor wie meeloopt als voor degene die ziek is...
Daar zit iets eenzaams in, maar, die eenzaamheid wordt iets minder alleen als je het delen kunt wat jij ervaart ...en bij een ander wat herkent...
Hoe kom je over het water?
Het doet goed om verhalen van vroeger te delen, te bladern in oude fotoboeken, terug te keren naar die eerste ‘dagboeken’. Zussen en broers zijn dan van zo’n grote betekenis, want die weten daar veel van, van hoe het er thuis aan toe ging...
Samen te zingen, Psalmen of bekende Gezangen, ik weet het van mijn oma, hoe zij dat in het verpleeghuis waar zij zat, wekelijks deden, rond het orgel en ze zongen allemaal uit volle borst mee, met ogen die straalden...
Hoe kom je over het water?
Het heeft ook te maken met leren aanvaarden en ruimte maken, voor het verdriet om wie je mist, en daarnaast te gaan zien wat iemand geeft.
Want naast het verlies van veel,
komt er ook iets anders tevoorschijn. Roept iemand iets anders op. Wie zorg nodig heeft, wekt ook tederheid op...geduld en besef dat we allemaal afhankelijk zijn, van elkaar. Dat we elkaar nodig hebben.
Een dochter zei: mijn vader was altijd arts. Hij werkte hard, dat bepaalde zijn identiteit. Nu hij dementie heeft, valt dat geleidelijk steeds mee weg. Dan doet dat werk er niet meer toe, hij is nu wie hij is, mijn vader, ‘hij is hij’. Het lukt haar om mee te bewegen...en dat helpt. Ze hoeft niet langer krampachtig vast te houden aan wie iemand was...en dat maakt dat ze ook krijgt voor wat hij nu geeft.
Dat als je er bent, merkt, dat dat eigenlijk al genoeg is. Gewoon er even zijn...samen, dat geeft rust.
Delen van kwetsbaarheid verbindt op een andere manier... dan delen van onze successen en pleziertjes.
Je kunt om het kwetsbare heen gaan staan...en daarin een diepe verbondenheid voelen...
Als je er kunt zijn, met aandacht en rust, zitten bij iemand die haast niets meer zegt of steeds hetzelfde, dan kan er op een andere laag contact ontstaan. Niet zozeer van hoofd tot hoofd, maar van hart tot hart. En hier en nu.
Dat is niet iets dat wij zomaar meekrijgen in onze maatschappij. Onze maatschappij kan niet zo goed omgaan met wie niet zo goed kunnen denken, met wie niet vooruitgaan, wie traag zijn...
Je moet gelukkig zijn, groeien, ontwikkelen...
De kwetsbaarheid van iemand met dementie confronteert je daarmee, laat een heel andere kant zien...
Het vraagt wat, heel veel soms, om zonder woorden bij iemand te zijn...om het uit te houden...
Ik keer nog even terug naar ons verhaal... want Jezus zegt niet alleen: je hoeft niet bang te zijn...hij steekt bij die woorden ook zijn hand uit...en pakt Petrus vast....Daar spreekt mededogen uit. Compassie.
Als je angst, je verdriet wordt gezien, door iemand naast je,
de wonden die er zijn worden aangeraakt, dan maakt dat minder alleen...
en vind je ruimte, vind je moed, kun je op het water lopen...
Jezus spreekt woorden van vertrouwen en doet ze ook.
Het gaat erom dat we luisteren, nabij zijn, delen van ervaringen, wat het leven ons brengt...in al haar kracht en kwetsbaarheid.
Ook al verdwijnen er nog zoveel dagboeken uit het geheugen...het hart wordt niet dement, daar blijft vertrouwen bewaard en liefde.
Geert Boogaard schreef daarover een prachtig gedicht:
Toen wij dachten dat zij niets meer wist,
Wilde ik nog iets proberen met een heel oud lied,
Niet omdat we verlangden naar een laatste woord,
Maar om met haar te schuilen in een psalm
Ik zie: Ook al ga ik door een dal van de schaduwen des doods,
En zij: ik vrees geen kwaad.
En ik: want Gij...
En zij: zijt bij mij’...
Ik ben er, waren het niet deze woorden waar Jezus zijn vrienden mee tegemoet kwam?
Het is de Naam van God: ik ben er.
Ook al zouden wij God vergeten...we worden niet vergeten. Waar we ook zijn op de weg in ons leven...onze namen staan geschreven in de Palm van Gods hand.
Zo’n beeld leert je leven, leert je lopen over water. Met handen die je dragen gaat geen zee te hoog